Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie – jako instytucja w obecnym kształcie został założony w roku 1921 jako Teatr Miejski, posiadający stałą dotację z kasy miejskiej oraz stały zespół (przed II wojną światową angażowany zwyczajowo na okres tylko jednego sezonu). Wcześniej teatr miał charakter impersaryjny (prywatny): w budynku działały różne grupy teatralne wynajmujące lokal od prywatnej spółki na krótkie okresy lub pojedyncze wieczory.

Budynek teatru został wybudowany w latach 1884–86 jako Teatr Wielki (nazywany tak do 1921 roku) i uroczyście otwarty 6 lutego 1886 roku. Powstał z inicjatywy „Spółki Cywilnej Teatr Lubelski”, zawiązanej przez lubelskich przemysłowców i ziemian. Teatr wybudowano w stylu włoskiego neorenesansu według projektu Karola Kozłowskiego. Jest to reprezentacyjny, elegancki i na tamte czasy bardzo nowoczesny budynek teatralny. Początkowo w teatrze obowiązywał ścisły rozdział widzów ze względu na klasę społeczną: z okazałego westybulu osobne korytarze prowadziły na parter i trzy piętra balkonów widowni, która wówczas mogła pomieścić 671 widzów. Pierwotnie uwagę zwracały (obecnie zachowane jedynie fragmentarycznie) dekoracje wnętrz: loże i portal sceny ozdobione sztukateriami, malowana bordiura sufitu nad widownią, naścienne medaliony z postaciami i godłami sztuk pięknych, malowana olejno kurtyna przedstawiająca widok na Bramę Krakowską w Lublinie, oraz żyrandol gazowy o czterdziestu płomieniach. Pomiędzy sceną i widownią umieszczony był kanał dla orkiestry, na samej scenie zaś zaprojektowano mechaniczną zapadnię (używaną do dnia dzisiejszego). Gmach miał służyć nie tylko celom stricte teatralnym, ale szerokiej działalności artystycznej, dlatego też na pierwszym piętrze budynku znalazła się duża, reprezentacyjna sala koncertowa z osobnym systemem garderób i zapleczem, oraz z oknami wysokimi na dwie kondygnacje umiejscowionymi na frontowej ścianie gmachu, a także szereg mniejszych pomieszczeń kameralnych o różnorodnym przeznaczeniu (m.in. palarnia cygar, Sala redutowa, czy Sala kominkowa, czy kawiarnia). Z powodów finansowych budynek wybudowano w wersji uproszczonej pod względem pierwotnego projektu – uproszczono wystrój fasady i wnętrz, oraz zrezygnowano z budowy całego skrzydła administracyjno-technicznego, pierwotnie mającego domykać i uzupełniać bryłę teatru od strony ulicy Kapucyńskiej. Budynek mimo drobnych przebudów i częściowej redukcji wystroju wnętrz, przetrwał w swoim pierwotnym kształcie do dnia dzisiejszego, nie został także uszkodzony w czasie II wojny światowej.